Türk Nöroloji Derneği “BEYNİNE İYİ BAK” kampanyası
Prof. Dr. M. Akif Topçuoğlu
Türk Nöroloji Derneği Başkanı (2021-2023)
22 Temmuz 2023 Dünya Nöroloji Federasyonu tarafından "Dünya Beyin günü" olarak belirlenmişti. Bu özel gün derneğimizce beyin sağlığı ve beyin hastalıkları nedenli engelliliği hatırlatmak için bir fırsat olarak görülmüş ve çok çeşitli aktiviteler ile ülkemizde nörolojik hastalıklara dikkat çekilmesi hedeflenmiştir. Beyin sağlığı ve hastalıklarının ülkedeki akademik otoritesi konumundaki Türk Nöroloji Derneği kısaca “Beyin sağlığı: Hemen şimdi ve herkes için gerekiyor!” teması ile 17 temmuz 2023’de haydi diyerek 22 temmuzu içeren haftayı beyin sağlığına erişimi iyileştirmek ve hakkaniyetteki boşlukları azaltmaya yönelik çeşitli aktivitelerle kampanyaya çevirmiştir.
Hemen tüm beyin hastalıkları için önleme, erken tanı, tedavi veya rehabilitasyon bağlamında yapacak çok şey olduğu bir gerçektir. Unutulmamalıdır ki “Beyin sağlığı her yerde ve herkes için geçerli bir insan hakkıdır.” Dünya Nöroloji Federasyonunun bu yıl kullandığı motto bu gerçeği vurgulayan "Kimsenin dışarıda bırakılmamasını sağlamak için Dünya Beyin Günü'nde bize katılın." şeklindeydi.
Beyin sağlığı olmadan genel bir sağlık ve iyilik halinden söz etmek mümkün değildir elbette. 2023 yılında Dünya Beyin Günü'nün odak noktası Dünya Nöroloji Federasyonu tarafından "Beyin Sağlığı ve Engellilik" olarak koyulmuştu. Engelli bireylerde beyin sağlığına öncelik verilmesi gerektiğinin altını özellikle çizmek gerekiyor. Birçok nörolojik bozukluk, hareket, bilişsel işlev ve duygudurum üzerinden bireyin yaşam kalitesini derinden etkilemektedir. Mevcut oranları devam ederse 2040 yılına kadar nörolojik bozuklukların yol açtığı yükün yalnızca %23'ünün önleneceği tahmin edilmektedir. Elbette bu yetersizdir ve mutlaka daha fazlasının yapılması gerekliliğini hatırlatmaktadır. Engelliliğe ayarlanmış yaşam yıllarının kaybında bir numaralı nedeni inme, migren, demans, Parkinson hastalığı, multipl skleroz ve epilepsi gibi nörolojik hastalık veya bozukluklardır. Engelliler, engelli olmayan insanlara kıyasla 20 yıla kadar daha erken ölebiliyorlar. Engelli kişilerin, depresyon, diyabet, obezite veya inme gibi beyin sağlığını daha da olumsuz etkileyebilecek ek durumlar geliştirme olasılığı da iki kat daha fazladır. Yaklaşım bu nedenle çok yönlü ve katmanlı olmalıdır.
Nörolojik nedenli engellilikle mücadele etmek için çeşitli yöntemler mevcuttur. 2022'de Dünya Nöroloji Federasyonu, "Herkes için Beyin Sağlığı" temasıyla hareket etmişti. Bu yıl ise tema “engelliliğe karşı”. Ama ilkeler değişmemiştir.
Beyin sağlığına giden yol "Tüm beyin hastalıklarından tamamen veya kısmen "korunmak" mümkündür." ilkesi ile başlar. Her türlü beyin nedenli engellilik önlenebilir, tedavi edilebilir ve rehabilite edilebilir.
Elbette bu "Farkındalık" sağlama ile başlayacaktır. Küresel veya ülke boyutunda beyin bozukluklarıyla ilişkili engelliliğin azaltılması ancak ve ancak beyin sağlığı bilincinin geliştirilmesi ile mümkündür. Dünya Sağlık Örgütüne göre engellilik aslında bir kişinin sağlık durumu ile damgalanma, kamusal alan ve hizmetlere erişilememesi ve sosyal destek eksikliği gibi çevresel faktörler ile neden olan hastalık arasındaki ilişkiden kaynaklanıyor. O zaman işe toplumun farkındalığının yükseltilmesi ile başlamalıdır. Halkın eğitimi, bireyleri bakım arama, beyin sağlığını optimize etme ve nörolojik bozukluklarla ilişkili engelleri azaltma konusunda güçlendirecektir. Damgalanma, ayrımcılık ve sosyal dışlanma, beyin kaynaklı engelli insanların ve ailelerinin gereksiz yere katlandığı ve epeyce de yaygın zorluklardır. Toplumun bunu önlemesi şarttır. Ek olarak sağlık profesyonellerinin bakış açısının beyin hastalıkları nedenli engelliğinin etkisini azaltacak şekilde dönüşmesi gerekir. Bu amacı güden uygulamalar hastaya yaklaşımında ana unsurlardan biri olmalıdır. Sağlık hizmetlerini düzenleyen devlet otoritesinin de ana sorumluluğu bu noktauı merkezine almalıdır. Beyin engellerinin önlenmesi ve bakımı aslında tüm toplumunun sorumluluğudur. Çözümler için sağlık görevlilerini, politika yapıcıları ve halkın ortak gayreti gerekir.
Çözüme giden yol "Erişim" ile devam edecektir. Bakım, tedavi, rehabilitasyon ve yardımcı teknolojiye eksiksiz erişim beyin sağlığı için esastır. Beyin sağlığını optimize etmek için tanıya, ilaçlara, girişimsel prosedürlere ve operasyonlara, yardımcı teknolojilere, biyolojik ürünlere ve hücre ve gen terapisine yeterince erişim gereklidir. Ülkemizde dünyanın pek çok yerinde olduğu gibi beyin engellilerine yönelik bakım genellikle ücretsiz olarak aile üyelerince tarafından sağlanır. Bu yeterli değildir. Profesyonel ve bilimsel bakış açısının bu kişilerin her daim yanında olması gerekir.
Ve "Eğitim" kritiktir. Eğitim ile engelli yaşayanlar için eşitliği sağlayabilirler. Sadece hasta ve toplumun değil sağlık profesyonellerinin bu açıdan eğitimi, beyin sakatlıklarının olumsuz etkisini azaltacaktır.
Bu süreçlerde yılmadan ve gelişerek "savunuculuk" olmazsa olmazdır. Çünkü Beyin sağlığı her yerde ve herkes için geçerli bir insan hakkıdır. Yerel sağlık kapsam ve erişimi, sağlık eşitliğinin önemli bir yönüdür ve mutlaka sağlanmalıdır. Eşitlikteki yerel boşluklar minimize edilmelidir.
Unutulmamalı ki, nörolojik hastalıklardan kaynaklanan engelli insanların hak ettiği mümkün olan en yüksek sağlık standardına ulaşmalarının önündeki engelleri kaldırmak gayemizdir. Nörolojik nedenli yeti yitiminin yarattığı engellilik kişinin topluma tam olarak katılmasını kısıtlayabilen uzun vadeli fiziksel, zihinsel, bilişsel veya duyusal bozuklukları içeriyor. Bu bireylerin pek çoğu damgalanma, ayrımcılık, profesyonel sağlık hizmetine eksikliği ve hayatlarını değiştirebilecek rehabilitasyonel yaklaşıma ulaşamama ile karşı karşıyadır. Engelliler için eşitliği savunmalı ve ayrımcılığı sıfırlamalıyız. Ancak sadece engelliler için değil cümlemizin beyin sağlığına öncelik vermenin önemini anlaması, beynin anlamlı ve amaçlı bir yaşam sürmede oynadığı önemli rolün farkında olması esastır. Dernek bu umurla “Beynine iyi bak” kampanyasını hayata geçirmiştir.
Kampanya faaliyetleri kapsamında 22 Temmuz akşamı halka açık “Epilepsi ve Engellilik” başlıklı bir webinar Türk Nöroloji Derneği Başkanı Prof. Dr. Mehmet Akif Topçuoğlu ve Türk Nöroloji Derneği Saymanı Prof. Dr. İbrahim Öztura moderatörlüğünde Prof. Dr. Sibel K. Velioğlu ve Prof. Dr. Kezban Asla Kara tarafından gerçekleştirilmiştir.
Beynine iyi bak haftasında (17-22 Temmuz 2023) basın açıklamalarını Prof. Dr. Mehmet Akif Topçuoğlu "22 Temmuz Dünya Beyin Günü Basın Açıklaması: Engelliliğe karşı beyin sağlığı: hemen şimdi ve herkese"; Prof. Dr. Işın Ünal Çevik "Dünya Beyin Gününde Ağrı, Beyin Sağlığı ve Engellilik"; Prof. Dr. Ethem Murat Arsava "Dünya Beyin Gününde İnme ve Engellilik"; Prof. Dr. Şebnem Bıçakçı "Dünya Beyin Gününde Baş Ağrısı ve Engelilik"; Prof. Dr. Demet Özbabalık Adapınar "Dünya Beyin Gününde Demans ve Engellilik"; Prof. Dr. Murat Terzi "Dünya Beyin Gününde MS ve Engellilik" ve Prof. Dr. Kayıhan Uluç "Dünya Beyin Gününde ALS ve Engellilik" yaptılar.
Bu hafta boyunca “Beyin sağlığımızı korumanın başlıca yöntemleri” başlıklı filmimizin çeşitli Belediyeler ve kamu kurumları ile işbirliğine gidilerek dijital ekran ve bilboardlarda yayınlanması sağlandı. Hafta boyunca noroloji.org.tr web sitesi ve TND sosyal medya kanallarından #beynineiyibak etiketi ile çeşitli duyurular ve basın açıklamaları yayınlandı. Sosyal medya hesapları için postlar duyuruldu. İstanbul’da film ve afişlerimiz metro, vapur, tramvay ve Marmaray dahil şehrin cümle billboard ve dijital ekranlarında bir hafta boyunca gösterildi. Ankara’nın EGO otobüsleri ve metro vagonlarında ve yirmi beş ilçenin işlek kent ekranlarında dijital görsellerimiz yer aldı. İzmir, Adana, Antalya, Samsun, Kayseri, Eskişehir ve Rize’de dernek ekranlarda, billboardlarda ve raketlerde TND mottosu sunuldu, filmlerini gösterildi. TRT-1 ve NTV radyoda TND başkanı ile röportaj yayınlandı. Açıklamalarımız sonhaberler.com, Diken, ulak.news, Saglikaktuel.com, Sabah, Habertürk, Hürriyet, Canligaste, mynet, medikalakademi, medimagazin, saglikagi.net gibi yayın organlarında yer aldı. Sonuç olarak TND tarafından gerçekleştirilen “#beyninsesaglık” konseptli dünya beyin günü farkındalık çalışması üyelerimizin ortaya koymuş olduğu sahiplenme ve paylaşımlar ile hedeflenen erişimlere ulaştı ve toplumsal farkındalık açısından önemli bir adım atılmış oldu.
